12.03.2012

Dünyada HKHN
Yılda 60.000 nakil gerçekleşmektedir

Avrupa’da HKHN
Bu güne kadar kaydedilmiş 500.000 ve üzerinde işlem/hasta mevcuttur.

Allojeneik (Başkasından yapılan) Nakillerde Kemik İliği (kök hücre) Vericisi (donör) Bulabilme Olasılığı ve Sorunu
Akraba (genellikle kardeş) verici bulma olasılığı: ≤ %30
Hastaların çoğunluğu bu nedenle akraba dışı vericiye muhtaç durumdadır.
Akraba Dışı Vericilerden Yapılan Nakil Oranları:
Avrupa’da akraba dışı kök hücre nakli vericisi kullanımı: %55
Almanya’da: 2010 yılında %66.8
Türkiye’de akraba dışı kök hücre nakli vericisi kullanımı: %10
Dünya’da ve bazı ülkelerde kayıtlı kök hücre vericisi sayıları (yaklaşık değerler):

Türkiye’de kök hücre kayıt sistemleri (Doku Bilgi Bankası) ve kök hücre vericisi sayısı
Ulusal doku bilgi bankası sayısı: 2 (İstanbul Üniversitesi ve Ankara Üniversitesi bünyesinde)
Bu bankalarda kayıtlı toplam verici sayısı: Yaklaşık 37.000

Akraba dışı verici bulma olasılığı nedir ve kayıtlı donör sayısı ile nasıl bir ilişki kurulabilir?
Bu amaçla ülkemiz verileri akraba dışı donör adayı sayısı ve akraba dışı nakil sayısı konusunda çok başarılı olmuş olan Almanya verileri ile karşılaştırılmıştır.

Türkiye’de
Toplam nüfus: (yaklaşık) 72.000.000
2010 yılında yapılan toplam allojeneik nakil: 606
Bunların % 9.4’ü akraba dışı vericilerden yapılan nakillerdir.
Donör adayı sayısı: 37.000
Almanya’da
Toplam nüfus: (yaklaşık) 82.000.000
2010 yılında yapılan toplam allojeneik nakil: 2706
Bunların % 66.8’i akraba dışı vericilerden yapılan nakillerdir.
Donör sayısı: 4.500.000
Almanya’da aile içi vericisi olmayan allojeneik nakil adayı bir hasta için akraba dışı verici saptayabilme olasılığı (10/10 doku uyumlu) %70’dir. Bu olasılıkla akraba dışı nakil oranları (tüm allojeneik nakiller arasında) 2011 yılı için %66.8’dir.
(Almanya ile ilgili veriler Sn. Prof. Dr. Ahmet Elmaağaçlı’dan alınan bilgilere dayalıdır.)

Bu durumda bir karşılaştırılma yapıldığında;
1- Türkiye’deki allojeneik nakil sayısı genel olarak henüz gerekli olan düzeyde değildir
2- Kayıtlı verici sayısı ile doku grubu uyumlu akraba dışı kök hücre vericisi saptayabilme olasılığı çok düşüktür. Almanya ile aynı oranda akraba dışı nakil vericisi saptayabilme olasılığına ulaşabilmek için nüfus oranları da dikkate alındığında en az o ülkedeki verici adayı sayısını yakalamak gerekmektedir.

Mevcut sistemde verici saptama prosedürü
Allojeneik kök hücre nakli yapılacak hastalar için halen aile içi verici taramasında uygun verici saptanamaz ise genişletilmiş aile taraması (aile dışı akrabalar) için 25-30’a kadar kişi sosyal güvence kapsamında testlere tabi tutulabilmektedir. Bu tarama sırasında da bulunamaz ise uygun verici için önce kayıtlı ulusal veriler arasından uygun verici olup olmadığına bakılır. Ulusal kayıtlarda da verici saptanmaması durumunda uluslararası doku bilgi bankalarına başvurulmakta ve tarama yapılabilmektedir.
Tüm bu verici belirleme giderleri sosyal güvence altında gerçekleşmekte fakat ulusal veri sistemine kayıtlı donör sayısı yeterli olmadığından ülke içinden verici bulma olasılığı düşük olup uluslararası taramalar ise hem zaman alıcı olmakta hem de muhtemelen genetik farklılıklar nedeniyle uluslararası taramada her hasta için uygun verici belirlenememesine yol açmaktadır.
Bu nedenle ulusal düzeyde verici adayı sayısının artırılması gerekmektedir.
Bu amaçla gerekli düzenleme ve planlama çalışmaları yapılmış ve Sağlık Bakanlığı tarafından Türkkök projesi oluşturulmuştur.

Türkkök (Türkiye Kök Hücre Koordinasyon Merkezi) Projesi
Hedef: 5 yılda 50 bin kordon kanı, 250 bin kök hücre verici adayı kaydı
TÜRKİYE KÖK HÜCRE KOORDİNASYON MERKEZİ ÇALIŞMA ESASLARI YÖNERGESİ için link:
http://www.saglik.gov.tr/TR/belge/1-8966/turkiye-kok-hucre-koordinasyon-merkezi-calisma-esaslari-.html

Donör Adayı Olmak İsteyenler İçin Gerekli Bilgiler
Nasıl akraba dışı kök hücre vericisi olunur?

18 ile 55 yaş arası, en az 50 kg ağırlığındaki her sağlıklı kişi kök hücre vericisi olabilir. Bu koşulların sağlanması, kişinin belirli sağlık niteliklerini taşıdığı anlamına gelmektedir. Böylece yapılan bağış da nitelikli olacak ve doğal olarak hastaya yapılan kök hücre naklinin başarıyla sonuçlanma şansı yükselecektir. Özellikle bulaşıcı hastalık, bağışıklık sistemi hastalıklarına sahip olmaması gerekmektedir.

Gönüllü vericiden kayıt sırasında neler talep edilir?

Gönüllü vericiden 5ml’lik küçük bir tüp kan örneği alınır ve kendisi tarafından Kemik İliği/Kök Hücre Bağış Formu doldurulur. Vericinin kanı incelendikten (hastalar ile uyumu belirleyecek testler) sonra kişi kemik iliği bankası gönüllü verici olarak kaydedilir.

Gönüllü verici kaydı bulunan kişinin bir hastayla uyumlu bulunması durumunda ne olur?

Gönüllü verici kaydı bulunan kişinin doku grupları bilgisayar ortamında bir hastanınki ile uyumlu bulunduğu zaman kemik iliği bankasına daha ileri tetkik için çağırılır. Bu ileri tetkiklerin yapılmasının nedeni o hasta için birden fazla uyumlu verici varsa, hangi vericinin daha uygun olduğuna karar verilmesidir. En uygun verici olarak belirlenirseniz, bu durumda öncelikle sağlıklı olduğunuzu kanıtlamak için fizik ve laboratuvar muayeneleri başlatılır.

Kemik iliği / kök hücresini nasıl vereceksiniz?

Hastanın doktorları, bankamıza hastalarına hangi yolu tercih ettiklerini bildireceklerdir. Ancak son karar sizindir. Bu nedenle kemik iliği ya da kök hücrelere nasıl ulaşıldığını öğrenmeniz gereklidir.

Kemik iliği/kök hücresi nedir?

Kemik iliği / kök hücresi kan hücrelerini üreten bir dokudur. Kan hücreleri dokulara oksijen taşıyan ya da mikroplara karşı vücudu savunan ve kanamadan koruyan hücrelerdir. Kemik iliğinin çalışmaması durumunda kan hücrelerinde azalma olmakta ve hastanın hayatı tehlikeye girmektedir.

Kemik iliği alınması?

Ameliyathanede steril koşullarda, genel anestezi altında yapılır. Vericinin leğen kemiğinden özel iğneler aracılığı ile alınan kemik iliği bir torbaya aktarılır. Yani işlem herhangi bir operasyon ve dikiş gerektirmemektedir.

Çevre kanından kök hücre toplanması?

Yukarıdaki tarif edilen klasik kemik iliği alım yöntemi dışında bir yöntem daha vardır. Bu yöntemde kısa süreli bir ilaç tedavisi sonrası kemik iliğindeki kanı oluşturacak hücrelerin kana geçişi artırılmaktadır. Daha sonra kan bağışı yapar gibi kemik iliği hücreleri bir makine aracılığı ile kandan toplanmaktadır.

Vericilerden hangi sıklıkta kemik iliği vermesi istenebilir?

Vericinin bir kez kemik iliği verdikten sonra kemik iliği bankasından kayıtlı olarak kalması ya da kalmaması kendi seçimine bağlıdır. Bir kez bağış yaptıktan sonra yine bağış yapılmasında sağlık açısından bir sakınca bulunmamaktadır. Bazı durumlarda bağış yapılmış hastanın nakil sonrası hastalığının yetersiz düzelmesi, nüks etmesi ya da verilen hücrelerin tutmaması durumunda vericiden yeniden bağış yapması rica edilebilir.

Gönüllü kök hücre bağışı yapmanın vericiye etkileri neler olabilir?

Kemik iliği alımı nedeniyle doğabilecek, iş gücünü etkileyebilecek herhangi bir sorun bildirilmemiştir. Genellikle kemik iliğinin iğnelerle alındığı bölgelerde hafif ağrılar hissedilebilir. Vericilerin çoğu müdahaleden sonra kendilerini hastaneden hemen ayrılacak kadar iyi hissederler. Küçük bir bölümü ise ertesi gün hastaneden ayrılılar. Vericinin kemik iliği verildikten sonra birkaç gün yoğun beden hareketleri gerektiren davranışlardan uzak durması önerilir.

Gönüllü verici kaydı olan kişinin fikir değiştirmesi durumunda ne olur?

Verici olarak kayıt edilmiş olsa bile hiç kimse kemik iliği vermesi konusunda zorlanamaz. Uygunluk belirlendikten sonra vericinin fikir değiştirmesi hastada büyük bir heyecan panik hatta üzüntüye yol açacaktır. Tabi ki hastanın başka verici bulunamaması nedeniyle tedavisinin sürdürülememesi ve hayatını kaybetmesi olasılığı da vardır.

*İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Kemik İliği Bankası’ndan alınmıştır.