07.03.2007

BASIN BİLGİLENDİRME NOTU

 

İlki 1996 yılında Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesinde düzenlenen ve sırası ile İstanbul ve Mersin’de devam eden Ulusal Kemik İliği Transplantasyon Kongrelerinden dördüncüsü olan “IV. Ulusal Kemik İliği Transplantasyonu ve Kök Hücre Tedavileri Kongresi” Türk Transplantasyon eğitimi için önemli bir okul özelliği taşımaktadır. Türk Hematoloji Derneği, 1-4 Mart 2007 tarihleri arasında Bursa, Uludağ Karinna otel ve kongre merkezinde düzenlediği bu kongre yaklaşık 200 katılımcıyla gerçekleştirmiştir. 65 davetli konuşmacı ve oturum başkanının yer aldığı kongreye yurt dışından konusunda uzman 18 bilim insanı bilimsel programa destek olmuşlardır. Bunlardan beş tanesi (Ahmet Elmaağaçlı, Selim Çorbacıoğlu, Hüseyin İnce, Deniz Kırık, Tayfun Güngör) Avrupa ülkelerinde çalışmakta olan başarıyla temsil eden Türk bilim insanlarıdır. THD, Türkçe’yi daha iyi kullanmak ve bilim dilinde de Türkçe kullanımını arttırmak için önerdiği ‘daha çok Türkçe, daha güzel Türkçe” sloganını 40 kuruluşunun 40. yılında vurgulamaya devam ettirmektedir. Kongre Türk Tabipler Birliği (STE) ve Avrupa Hematoloji Birliği (CME) tarafından kredilendirilmiştir.

 

I- Ülkemizde ve Dünyada Hematopoetik Kök Hücre Transplantasyonu (Kemik İliği Transplantasyonu)

Toplam Transplant Aktivitesi: Ülkemizde kayıtlı olgular 1980 sonlarında bildirilmiştir. 1998’e kadar 200 altında seyrederken, takiben her sene 100 artış izlenmiş, 2000-2004 arası bu artış eğilimi yavaşlamakla birlikte devam etmiştir. 2005’de ilk defa 600 üzeri transplant rapor edilmiştir. Yapılma hızı Avrupa ülkeleri arasında yerimiz nüfusumuza göre oranlandığında oldukça düşüktür (51-200/10 Milyon kişi). Komşumuz Yunanistan’da bu hız 201-400 olup, çoğu Avrupa Birliği ülkesinde standart olarak >400’dür. Kongrede Ahmet Elmaağaçlı’da transplant eğilimlerinin ülkemizde de benzer olduğunu ama transplant sayısının düşük olduğunu sunusunda vurgulamış. Çocuk hastalar olguların 900’den fazlasını oluşturmaktadır. Yıllık yapılan transplantların %20-25’ini çocuk hastalar oluşturmaktadır.

Allojenik/Otolog transplant: EBMT (www.ebmt.org), Avrupa Kan ve Kemik İliği Hücresi Nakli Birliği kapsamında 2005 de otolog (kendi çevre kanı kök hücreleri kullanılarak) transplant sayısı allojenik transplantların iki katına yakın fazlalıktadır (15278/8890). Ülkemizde 1999 yılına kadar tezat bir seyir gözlenmiş ve allojeneik işlemler otologdan fazla yapılmıştır. 2000’li yıllardan itibaren otolog sayısı allojenik transplant sayısını aşmış olmasına rağmen, 2005 yılında yapılan transplant sayıları benzerdir (323/308). Maalesef nüfusumuza göre oranlandığında yapılan transplant sayıları hem otolog hem de allojenik için 1-50/10 Milyon kişi diliminde kalmaktadır. Bazı doğu Avrupa ülkeleri dışında Avrupa’da standart otolog oranı 151-300/10 Milyon kişi ve allojenik oranı >150/10 Milyon kişidir.

 

Otolog transplant: Otolog kök hücre transplantasyonu hematolojik maliniteler, solid tümörler ve immunolojik-romatolojik hastalıklarda ümit olmaya devam etmektedir. Çoğu konvansiyonel metotlarla tedavi edilemeyen bu grup hastalarda otolog kök hürce nakli tüm gelişmiş ülkelerde yoğun olarak kullanılmaktadır. Türkiye’de otolog transplantasyon pratiği oldukça sınırlıdır. Bu konuda üniversiteler ve merkezi sağlık otoritesinin işbirliği gerekliliği açıktır. Halen en fazla sayıda yapılan transplant olmakla birlikte arzu edilen sıklığın gerisindedir. TTR ve EBMT’ye kayıtlı olmayan medikal onkoloji merkezlerinin de ülkemizde yüksek doz tedavi uyguladıkları bilinmekle birlikte bu kayıt dışı sayının genel toplamı etkileyebileceği düşünülmemektedir. 2005 yılı Avrupa transplant aktivitesi taramasında ülkemizde en sık lenfoma ve miyeloma için yapılmış bunu lösemiler takip etmiştir. Ülkemizdeki yıllara göre otolog kök hücre transplantasyonu eğilim seyri Avrupa’daki ile hemen hemen örtüşmektedir. Çocuklar için 1988-2005’de yapılan otolog HHT sayısı 170’e ulaşmaktadır.

 

Allojenik hematopoetik hücre transplantasyonu (AHHT): 1990 beri rapor edilen toplam allojenik transplant sayısı 3954’dür ve hemen hemen yapılan toplam otolog transplant sayısına eşdeğerdir. Allo HHT aktivitesinin zamana göre dağılımına bakıldığında 1997’de 100/yıl sayısına ulaşıldığı, 2002’de 200/yıl ve 2005’de de 300/yıl’ın üzerinde işlem yapılmıştır. Allojeneik transplantların yıllık artış hızı EBMT-AT genel seyrinin altında kalmaktadır.

 

Merkez sayısı, 1993’e kadar beşin altında kalmış, 1998’de 10’u geçmiş, 2001’de de 20’yi geçmiştir. Bu merkezlerin 24’ü aktiftir. Merkezlerin sadece biri 100 transplant/yıl hızına ulaşmış olup, 50 transplant /yılı aşan merkez sayısı halen üçtür (2006). Aktif pediatrik merkezlerin ağırlıklı olarak allojenik HHT yaptıkları gözlenmiştir. Merkezlerine coğrafik yerleşimi değerlendirildiğinde Ankara’nın doğusunda Trabzon dışında aktif bir transplant merkezi olmadığını görmekteyiz.

 

Kök hücre kaynakları (Kemik iliği, periferik kan (çevre kanı) ve kordon kanı kullanılabilir) seçimi 1990’larda kemik iliği (Kİ) lehine iken 1995 sonrasında yeni açılan merkezlerin de periferik kök hücreleri (PKH) yeğlemesi ile hızlı bir PKH kullanımı gözlenmektedir. Avrupa’da eğilim benzerdir. Otolog işlemler için %97 üzeri periferik kan kullanılmaktadır. Kordon kanı (KK) kökenli kök hücrelerin kullanımı ilk olarak ülkemizde 1997 yılında rapor edilmiştir. Akraba dışı kordon kanı kullanımının son iki yılda pediatrik ve erişkin gruplar tarafından kullanımının artması ile 2005 yılında kadar toplam rakam 21’e ulaşmıştır. Tüm allojenik HHT’lerin %1’ini oluşturmaktadır. 2007 yılına kadar ülkemizde 15 akraba dışı allojeneik kordon kanı transplantasyonu yapılmıştır (13 çocuk/2 erişkin). Kordon kanı avantajlı bir kaynak olmasına rağmen miktarı ve içeriği nedeni ile erişkin olgularda yeterli yeniden yapılanmayı sağlayamamaktadır. Bunun çözümü için en büyük deneyime sahip merkezden Daniel Weisdorf (Minneapolis, ABD) bir değil çift kordon kanı ünitesi kullanılarak bu problemin üzerinde gelinebileceğini ve bu şekilde erişkin bir hasta da uygun bir kordon kanı ünitesi(leri) bulunma olasılığının %95’i aştığını ve sonuçlarından çok ümit verici olduğunu bildirmiştir. Bu durum ülkemizde (doğum hızının yüksek olduğu) allojenik (otolog değil) akraba dışı kullanım amaçlı bir kordon kanı bankası kurulmasının ne kadar önemli olduğunu ortaya çıkarmıştır.

 

Vericiler yakın zamana kadar akraba ve çoğunlukla da HLA uyumlu kardeşlerdir. Fakat sadece olguların %30’u bu şansa sahip olmaktadır. Ender olgularda HLA doku grubu özdeş anne, baba ve yeğenlerinde kullanıldığı bilinmektedir. Kardeş verici olmadığı zamanlarda alternatif vericiler, akraba dışı vericiler ve allojenik kordon kanı (ulusal ve uluslar arası verici bankaları taranıyor), haploidentik vericiler (HLA doku uyumunun %50 sağlanabildiği, anne yada babanın kullanılması) akla gelmektedir. Ülkemizde 32 çocuk hastada haploidentik işlem yapıldığı bildirildi. Bu işlemi dünyaya tanıtan ve en büyük hasta grubuna sahip olan Franco Aversa (Perugia, İtalya) deneyimlerini kongrede bizle paylaşmış ve bu işlemin kime ne zaman yapılabileceğini aktarmıştır. Önerilen yöntem komplike ve ciddi bir laboratuvar alt yapısı gerektirmekte ve merkez deneyiminin transplant başarısını etkilediği vurgulanmıştır. ABD’den iki merkez daha basit ve farklı bir yöntemle bu işlemin yapılabileceğini bildirmişlerdir. Doku grubu uyumsuz nakil sıklığı son derece az olup tüm allojeneik transplantların %6’sını oluşturmaktadır. Akraba dışı HLA uyumlu ve uyumsuz transplant sayılarında Avrupa ülkelerini belirgin biçimde gerisinde kalınmasına rağmen son yıllarda kordon kanı kullanımının da artması ile artış izlenmiştir. 2000 -2005 yılları arasında 18 akraba dışı transplant bildirilmiş olup tüm allo HHT’lerin ‰ 9’dur. 2005 yılında yapılan allo HHT’lerin %3’ü akraba dışı vericiden yapılmışken EBMT’de bu oran %41’dir ve Avrupa’da bu oranın yıldan yıla arttığı bildirilmiştir. 2006 yılı ile birlikte 17 çocuk ve 30 erişkin hastaya olguya akraba dışı vericiden transplant yapıldığı kongrede bildirilmiştir. Avrupa’da %85’e yakın olguda haftalar ile aylar arasında akraba dışı uygun verici bulunabildiği Andrea Bacigalupo (Cenova, İtalya) tarafından paylaşılmış ve bu hızın artması gerektiği Ahmet Elmaağaçlı (Almanya, Essen) tarafından vurgulanmıştır. Kordon kanı biyolojisi ve avantajları Nelson Chao (ABD, Duke Üniversitesi) tarafından aktarılmıştır.

Hazırlık rejiminde, transplant öncesi hastalara yüksek dozda ışın tedavisi içeren ya da içermeyen, klasik ya da indirgenmiş dozda kemoterapi uygulanmakta ve takiben transplant yapılmaktadır. Avrupa verileri ile hemen hemen tam uyumlu bir şekilde 1998 yılından itibaren indirgenmiş yoğunlukta hazırlık rejimlerinin (İYHR) kullanımında artış izlenmektedir. 2005’de ülkemizde kullanım oranı 69/296 (%23), EBMT-AT’de bu oran %34’dür.

 

Hastalık Tanıları: Akut Lösemiler ülkemizde de dünyada ve Avrupa’da olduğu gibi sıra başı transplant endikasyonudur. Son 16 yılda 441 kronik miyelositer lösemi olgusuna allo HHT yapılmıştır. Tüm allo HHT olgularının %22’sini oluşturmaktadır. 2000 yılına kadar kronik faz KML’de gözlenen artış eğilimi, imatinib (hedeflenmiş tedavide kullanılan bir ajan) sonrası dönemde hızla kaybolmuş ve EBMT-AT eğrileri ile tamamen uyumlu olarak transplant hızı belirgin bir şekilde azalmıştır. 2007 itibarı ile yeni tanı alan olgularda artık birincil yaklaşım transplantasyon değil mümkün olan en iyi güncel ilaç tedavisidir. Kanser dışı hematolojik tanılarda allojenik HHT’lerin %20’sini oluşturmaktadırlar. Bu grupta edinsel aplastik anemi, talassemi ve kalıtsal hastalıklar bulunmaktadır. Erişkin hastalarda en sık transplant endikasyonu olan edinsel aplastik anemide güncel tedavi yaklaşımları olan allojenik HHT ve immun sistemi baskılayıcı tedavilerin ne zaman, hangi hastalarda kullanılacağı kılavuzlar ve son veriler eşliğinde André Tichelli (Basel, İsviçre) tarafından vurgulandı. Bu ölümcül hastalıkta her 2 yöntemle de %80’e yakın tedavi başarısı sağlanabilmekte. Özellikle ülkemizde genel talasemi taşıyıcılığı %4,3 sadece Antalya’da %13,1’dir. Halen talasemik çocuklar doğmaktadır ve toplum sağlığı problemi olmaya devam etmektedir. Pediatrik merkezler bu grupta yapılmış olguların çoğunluğunu üstlenmişlerdir ve toplam allojenik işlemlerin %60’ı malin olmayan hastalıklar için yapılmış olup, erişkin gruba göre . EBMT-TA yıllık seyrinde bu grup olgularda allo HHT aktivitesi durağanken bizde özellikle son yıllarda transplant hızında katlanma izlenmektedir. Kordon kanı kullanımının bu ivmede katkısı bulunduğu bir gerçektir. Lenfoma ve miyelomda son iki yılda bu alanda da gözle görülür allojenik transplant hızı artışı izlenmektedir. 2005’de yapılan alloHHT’lerin %8’ini oluşturmaktadır.

 

İşlem başarısı, komplikasyonlar: Tüm gelişmelere rağmen transplant hala ölümcül komplikasyonları olan bir tedavi yaklaşımı. Başarısızlığın en büyük nedenlerinden biri de hazırlık rejimi olarak adlandırdığımız yüksek dozda kemoterapi basamağı. EBMT Başkanı Dietger Niederwieser (Leipzig, Almanya) son 10 yıldır kullanılmaya başlayan ve deneyimin arttığı, indirgenmiş dozda transplantların kullanımının arttığını ve 70’li yaşlara kadar artık transplant işleminin yapıldığını ve yakın ileri Laboratuvar yöntemleri takibi ile transplant başarısının arttırılabildiğini bizlerle paylaştı. Hastalık tekrarlaması transplant hekimlerinin istemediği ama %15-25 arası bildirilen bir gerçek. Bu tekrarda elimizdeki en büyük silahlardan biri de vericilerden lenfosit toplayarak hastalara geri verilmesi (donör lenfosit infüzyonu). Bu işlemin öncülerinden Hans Jochem Kolb (Münih, Almanya) değişik hastalıklarda %70’ e yaklaşan başarı oranlarını ve bu işlem sonrası ortaya çıkabilecek komplikasyonların nasıl azaltılabileceğini bizlerle paylaştı. Yine aynı bilim insanı bizlere hastalık tekrarı dışında en önemli hastalarımızın yaşam kalitesini bozan ve hayatının tehdit erden komplikasyon olan graftın konakçıya karşı saldırısını (graft versus host hastalığı) önlemede ve tedavide gelişmeleri bizlere aktardı. Transplantın erken dönemlerinde ortaya çıkan ve hastaların kaybına neden olabilen karaciğerin veno-oklüzif hastalığı Selim Çorbacıoğlu (Ulm, Almanya) tarafından yürütmekte olduğu uluslar arası defibrotid çalışması ışığında aktarıldı. Allo ve oto HHT kurtarıcı ve tedavi edici potansiyeli yanında erken ve geç yen etkileri kalıcı, ve ölümcül olabilen tedavi yöntemidir. Bernd Hertenstein (Bremen, Almanya) erken dönemde görülen komplikasyonları ve bunları öngörmede kullanılan ölçme yöntemlerini anlattı. Bu ölçütlerin büyük serilerde de kanıtlanması gerektiğinin altı çizildi. Albert Békassy (Lund, İsveç) HHT sonrası geç yan etkilerin çocuklarda takibini ve hastalarda gelişen kalıcı ve geçici hayati problemleri aktardı ve ilk defa bir kök hücre nakli kongresinde çocuklarda geç yan etkilerin anlatıldığının altını çizdi. Bizler için hazırladığı metin aynı zamanda uluslar arası platformda da kullanılabilecek evrensel bir derleme niteliğinde.

Sonuç ve Çıkarımlar: Ülkemizde yıllık toplam transplant sayısı 600’ü geçmesine rağmen arzu edilen allojenik oranı >150/10 Milyon kişidir. Bizde bu oran 300/65 Milyon 46/10 Milyon’dur. Bu hızın en az 3 optimal dört katın çıkması beklenmektedir. Transplant endikasyonlarına göre zamana göre eğilimlerde EBMT-TA ile büyük bir uyum izlenmekte olup, sayısal azlık ön plandadır. En çarpıcı farklı transplant yapma eğilimi akraba dışı transplantlarda yani verici kaynağında gözlenmektedir. Son yapılan taramada EBMT-TA’da merkezlerin %41’i akraba dışı vericilerden işlem yaparken ülkemizde bu oran %3’de kalmıştır. Kardeş verici bulma olasılığının ülkemizde daha yüksek olduğu bilinmesine rağmen, temel nedenin ekonomik olduğu bildirilmektedir. Bu veriler sadece hasta sayısı tabanlı olup işlem başarısı ve komplikasyonlarını yansıtmamaktadır. Ayrıntılı ülke çapında analizlerin yapılabilmesi için gerekli takip formlarının zamanında ve içerik olarak tam doldurulması zorunludur.

 

Nasıl transplant sayısı ve başarısı arttırılabilir? Ana sorunlar 4 ana başlıkta özetlenebilir. Alt yapı, yetişmiş insan gücü, geri ödemeler ve ulusal verici bankalarının eksikliği.

 

Türkiye’de kemik iliği transplantasyonu otuz yıldır, dünyada da kırk yıldır uygulanmaktadır. Ülkemizden merkezler dünyanın önemli transplantasyon merkezleri ile birlikte anılıyor ve önemli araştırmaların içinde yer alıyor. Hematoloji Bilim Dallarımızın çoğu başarıyla transplantasyon yapmaktadır. Ancak Ülkemizde Kemik İliği Transplantasyon merkez sayısı yetersizdir. Mevcut merkezler Ülkemizin gereksinimini karşılayamamakta ve uzun bekleme listeleri ile çalışmak zorunda kalmaktadırlar. Aktif transplantasyon merkezlerinin güçlendirilmesi, transplant hızlarının artırılması ve yetişmiş eleman sıkıntısının bir an önce giderilmesi gerekmektedir. Merkez sayısının ABD ve Avrupa Birliği ülkeleri verileri incelendiğinde 35-40’a çıkarılması gerektiğini göstermektedir.

 

Transplant merkezlerinin kapasitelerini artırmalarının önündeki en önemli engel yetişmiş hekim ve yardımcı personel eksikliğidir. TCSB uyguladığı “yan dal uzmanı alınmaması” politikası ile ülkemiz hematolojisine zarar vermektedir. Bu açığın kapatılması yıllar sürecektir. Yetişmiş elemanlarımız transplant ünitelerinden zorunlu hizmete gönderilmiştir. Merkezlerde hem yetişmiş hem de yetişecek aday uzman kalmamıştır.

 

Mevcut memur istihdamının kısıtlanması politikası ile hemşire sıkıntısı hat safhalara ulaşmış, bazı merkezler hemşire eksikliği nedeniyle faaliyetlerini geçici bazen de süresiz olarak durdurmak zorunda kalmıştır. Kayıt ve dokümantasyonda eksiklerimizde önemli bir gerçek olarak ortaya çıkmakta, bu konuda eğitilmiş bir grubun olmaması, özel eğitim verilen ve yetiştirilen kimi personeli geçici statüde çalıştırılması ve kısa sürede ayrılması sorunlara yol açmaktadır. Kapasite kısıtlayan bir diğer sorunda evrensel kabul edilmiş standartlarda fizik alan yetersizliği ve/veya transplanta uygun steril iklimlendirme koşullarını taşımamasıdır. Ülkemizde bu standartların Avrupa Birliği kriterleri ile uyumu da henüz sağlanmamış ve yönergelerle desteklenmemiştir. THD olarak ülkemizdeki transplantasyon merkezlerinde eğitimli hemşire eksikliğini gidermek için derneğimiz Sağlık Bakanlığı ile ortaklaşa gerçekleştirmeyi planladığı ‘Kök hücre hemşireliği sertifikasyon programı’ uygulaması için gerekli adımları atmıştır. Derneğimiz tarafından hazırlanan protokol Sağlık Bakanlığının onaylaması sonrası en kısa sürede uygulamaya başlayacaktır.

 

Ülkemizde kardeş verici bulunma olasılığı standart %30 larda olmasına rağmen %40-50 dolayındadır. Buna rağmen allo HHT adaylarının yarısından fazlasında akraba verici bulamamaktayız. Ülkemizde sağlık için ayrılan ödenek ve kaynakların sınırlılığı göz önüne alınarak alternatif verici seçenekleri için kaynakları ve hangisine ağırlık verilmesi gerektiği acilen belirlenmelidir. Seçenekler ulusal akraba dışı verici bankası, ulusal allojenik kordon kanı bankası ve haploidentik transplant referans merkezlerinin kurulması yada desteklenmesi olabilir. Bu kongrede ulusal transplant aktivitesi misyonu ortaya konmuştur. Bu veriler ışığında THD bir vizyon çalışması düzenleyecek ve takiben bu vüzyon çalışması sonuçları bir çalıştayda transplant hekimleri, TC Sağlık Bakanlığı, TC Maliye Bakanlığı, Sağlık İşleri Gn. Md. Ü ve özel sağlık sigortası ve sosyal güvence kuruluşları ile tartışılacaktır. Bu çalıştay sonucunda DPT, TÜBİTAK ya da 7. Çerceve programı ışığında projeler hayata geçirilerek ülkemiz hematopoetik hücre transplantını çağdaşlarına ulaşması sağlanabilir.

 

Geri ödemelerde üniversite hastaneleri ile maliye bakanlığı arasındaki son yıllarda artarak devem eden sorunlar, çoğu zaten üniversitelerden konuşlanmış olan transplant merkezlerini de olumsuz etkilemiştir. Bağkurlu hastaları sadece bir merkez kabul edebilirken yeşil kartlı hastaları kabul eden merkez sayısı da hızla azalmaktadır. Merkezler transplant yaptıkları hastalara hizmet veremez hale gelmişlerdir. Ülkemizde yapılan akraba dışı işlemlerin masraflarını hasta yakınları karşılamaya çalışmakta ve bu işlemleri gerçekleştiren merkezler sürekli yurtdışında hala kendilerine ödemeler yapılmadığı için uyarı almakta ev bir daha kendilerine hizmet verilmeyeceği bildirilmektedir. Maliye Bakanlığı bu konuda hazırlanan bütçe talimatnamesinde her türlü masraf karşılanacaktır ibaresi bulunmasına rağmen gerekli ödemeleri yapacak iç mevzuatını geliştirememiştir. Transplant merkezlerinin bu bedelleri ödeyip kendilerinden tahsil etmesini önermekteler fakat zaten mali açıdan zor durumda (alacaklı) merkezler buna yanaşmamaktadır.

 

THD olarak Sağlık Bakanlığı ve YÖK’e Türkiye’deki yan dal uzmanlığı sıkıntısını gidermek için görüşlerimizi bildirdik. Amacımız ülkemizdeki transplantasyon yapan uzman sayısını arttırmak, bu uzmanları yetiştirmek, Avrupa ve dünya transplantasyon dernekleri içerisinde etkin bilimsel komitelerde ve yönetim aşamalarında görmektir. Ülke hematolojimizi uluslar arası topluluklarla bütünleştirme hedefimizi de bu kongrede gerçekleştirmeye başlamıştır.

 

 

II- Kök Hücre Biyolojisi ve Hematoloji Dışı Kök Hücre Tedavileri

 

Kök hücre biyolojisi ve yerleşimleri oturumların başlangıç konusunu oluşturmuştur. Yukarıda aktarılan standartları belirlenmiş ve 2006 da hangi hastalıkta hangi fazda birincil seçenek (standart), klinik seçenek (yeğlenebilir), gelişme safhasında (araştırmalarda kullanılabilir) ve genel olarak önerilmez olarak sınıflanan hematolojik ve immunolojik malin ve malin olmayan kazanılmış yada kalıtsal rahatsızlıklarda allo ve oto HHT bir tedavi seçeneğidir. Bu durum dışında kullanımı halen deneyseldir, standart tedavi yaklaşımı değildir, iyi klinik uygulama kılavuzları ışığında düzenlemiş çalışmalar gereklidir. Ülkemizde bu tür hücresel tedavilerin yürütülebileceği alt yapı eksikliği büyüktür. Yetişmiş temel bilimci ve kök hücre bilimcisi oldukça azdır.

 

TCSB ve Etik kurulların takibinde yapılacak çalışmalar ülke ve dünya kök hücre bilimine katkıda bulunabilirler.

 

Hüseyin İnce (Rostok, Almanya) kardiyolojide hücresel tedavilerde son gelişmeleri Deniz Kırık (Lund, İsveç) nörolojik bilimlerde son durumu bizlerle kongrede paylaştılar. Bu uygulamaların deneysel olduğu, standart olmadığı ve sosyal güvence kurumları tarafından geri ödeme kapsamında olmadığı, para karşılığı yapılmadığı, bilimsel proje destekleri kapsamında hastaların ve yetkili kuruluşların onamı alınarak gerçekleştirildikleri bir kere daha vurgulandı. Bu konudaki gelişmeleri yakın takip etmek ve klinik uygulamaların standart bir tedavi seçeneği haline gelmesi için beklememiz gerekli.

 

Türk Hematoloji Derneği, sorumluluğunun bilincinde olarak konunun tüm paydaşlarına durumu aktarmaktadır.

 

 

3.Mart.2007, Bursa, Uludağ

 

Türk Hematoloji Derneği